تفاوت صدق و کذب بلحاظ تأثیر،

حقیقی: یعنی آنچه به حقیقت وراه حق مربوط است .

تاسه گیر: خفقان آور، چیزى که قلق و بى‏قرارى آورد چنان که گویى راه نفس را گرفته است. دراینجا به معنی میل وهوس است.

گنج روان: گنجى از مسکوک رایج، و بگفته‏ى فرهنگ نویسان، گنج قارون.

  ( 180) بلى وعده‏هاى حقیقى دل پذیر و اطمینان بخش است همان طور که وعده‏هاى مجازى و بى‏حقیقت اضطراب آور و بیم افزا است. (181) وعده اهل کرم گنج و وعده نااهلان رنج و عذاب است.حکیم مهربان چون بیمارى کنیزک را پیدا کرد.

دریافتن آن ولی رنج را وعرض کردن رنج او پیش پادشاه 

شَمّه ای: یعنی مقدار کمی، اندک.

بخوان ز ان شهر دور: یعنی حاضر نمودن، فراخواندن.

غرور دادن:یعنی فریب دادن.

برگزید: یعنی پذیرفت.

( 182) برخاسته بنزد شاه رفت و قسمتى از ماجراى کنیزک را باو خبر داد.( 183) شاه گفت اکنون چه باید کرد.( 184) حکیم فرمود باید مرد زرگر را در اینجا حاضر نمود.() تا محبوب تو باو خوش دل شده و مشکل ما بطریقى که بعداً خواهى دانست حل شود.() مرد زرگر را از سمرقند بخواه و با زر و مال او را فریب ده.() این زرگر همین که زر دید از خانمان خود دست کشیده باین جا خواهد آمد. (185)پادشاه چون سخن حکیم را شنید نصایح او را از دل و جان پذیرفت. گفت هر چه تو بگویى من همان کنم.

فرستادن پادشاه رسولان به سمر قند، به آوردن زرگر

رسول: یعنی پیک، فرمانبر، فرستاده.

عدول: جمع عادل یعنی عدالت گستر.

دو امیر: همان دو فرستاده شاه.

بشیر: بشارت دهنده.

لطیف استاد: یعنی استاد نازک کار، ماهر واهل فن.

معرفت: در این بیت به معنی مطلق آگاهی است.

نک: مخفف اینک به معنی اکنون است.

مهترى: به معنی بزرگی است ،در اینجا یعنی استاد ماهری هستی.

( 186) و دو نفر از اشخاص لایق و کافى بسمرقند فرستاد.( 187) دو نفر مزبور بسمرقند رفته بمرد زرگر بشارت دادند.( 188) گفتند اى استاد نازک کار که در شهرها معروف هستى.( 189) براى اینکه تو استاد بزرگى هستى فلان پادشاه تو را از میان استادان این فن بر گزیده.

بطور کلی محتوای این ابیات چنین است که: اولاً درمقابل وعده های حقیقی ودلپذیر، وعده هایی هم هست که مجازی است وهوس وخواهشهای ناپایدار ونفسانی رافرو می نشاند اما چون به حقیقت نمی پیوندد تأثیر پایدار ندارد.

وثانیاً بیان تاثیر صدق و کذب است از آن جهت که دل پاک راست را از دروغ باز مى‏شناسد و بدان آرامش مى‏پذیرد و حس درونى این دو را بخوبى تمیز مى‏دهد چنان که از سخن راست مطمئن مى‏شود و دروغ را خود بخود رد مى‏کند ولى شرط این تمییز، پاکى دل از غرض و دورى ذهن از اوهام است چه در غیر آن صورت، دیده‏ى دل غلط مى‏بیند و درست داورى نمى‏کند چنان که فرموده است:[1]

            دل بیارامد بگفتار صواب             آن چنان که تشنه آرامد به آب‏